زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

حسن بن موسی منجم بغدادی




حسن بن موسی بن شاکر منجم بغدادی (م قرن سوم هجری)، فرزند موسی بن شاکر و از منجمان دربار مامون عباسی بود که با برادانش در علم هندسه و نجوم به تحقیق پرداخته و خدمات و آثاری را در این زمینه به وجود آوردند.


۱ - معرفی اجمالی


موسی بن شاکر دارای سه فرزند به نام‌های محمد، احمد و حسن بود که اصالتاً اهل خراسان بودند و در بغداد به سر می‌بردند
[۱] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
و به تحصیل علوم قدیمه اشتغال داشتند و در علوم هندسه، موسیقی، نجوم، حکمت و غیره به درجات عالی رسیدند.
[۲] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
[۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۵۷.    
[۴] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۲، ص۱۲۶.    
این سه برادر برای ستاره‌شناسی به دربار مامون عباسی (خلافت ۱۹۸-۲۱۸ هـ) راه یافتند و در مورد هندسه و نجوم به صورت مشترک تحقیقاتی را در بغداد انجام دادند.
[۵] کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
[۶] زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۷، ص۱۱۷.    
آنان برای دستیابی به علوم پیشینیان نهایت سعی و کوشش خود را کرده و از بذل مال دریغ نداشتند و در این راه به هرگونه سختی تن در می‌دادند.
آنان مترجمان را با دادن عطایای گزاف از گوشه و کنار گرد می‌آوردند و ماهیانه حدود پانصد دینار به هر کدام مقرری می‌دادند. حنین بن اسحاق، حبیش بن حسن و ثابت بن قره از جمله این مترجمان بودند.
پسران موسی بن شاکر برای گردآوری کتاب‌های غیرعربی تلاش و همت بسیار به خرج دادند. در این راستا گروهی از مترجمان همانند حنین بن اسحاق را به روم فرستادند و آنان کتب مهم و فراوانی در علوم فلسفه، هندسه، حساب، موسیقی و طب آورده و ترجمه کردند.
[۷] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۰۴.
[۸] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
[۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۸۰.    

از جمله خدماتشان در دربار مامون، این بود که توانستند ثابت کنند دور کره زمین هشت هزار فرسخ می‌باشد.
[۱۰] ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۶۲.    
آنان همچنین رودخانه معروف به عمود بن منجم بصره را حفر کرده بودند.
[۱۱] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۴۱۳.    

محمد در سال ۲۵۹ هـ از دنیا رفت، بنابراین وفات حسن را هم باید در قرن سوم تخمین زد.

۲ - آثار


حسن کتاب الشکل المدور المستطیل را به تنهایی، و گویا کتاب مساحة الاکر و قسمة الزوایا را با برادرانش به صورت اشتراکی نوشته است.
[۱۲] ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
همچنین وی به همراه برادرش احمد هفت مقاله از کتاب مخروطات ابلنیوس را اصلاح کردند.
[۱۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۵۶.    


۳ - مطالعه بیشتر


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.
[۱۴] قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۲۰۸.
[۱۵] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۴۳۷۵.
[۱۶] قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.


۴ - پانویس

 
۱. ↑ قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۴۴۱.
۲. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۵۷.    
۴. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۲، ص۱۲۶.    
۵. ↑ کارل بروکلمان، تاریخ الادب العربی، ج۴، ص۱۶۶.
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۷، ص۱۱۷.    
۷. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۰۴.
۸. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۸، ص۴۸۰.    
۱۰. ↑ ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۵، ص۱۶۲.    
۱۱. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الطبری، ج۹، ص۴۱۳.    
۱۲. ↑ ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۳۳۲.    
۱۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۵۶.    
۱۴. ↑ قفطی، علی بن يوسف، تاریخ الحکماء، ص۲۰۸.
۱۵. ↑ دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۱، ص۴۳۷۵.
۱۶. ↑ قربانی، ابوالقاسم، زندگی‌نامه ریاضیدانان دوره اسلامی، ص۱۴۷.


۵ - منبع


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۲۶۸، برگرفته از مقاله «حسن بن موسی بن شاکر منجم بغدادی».


رده‌های این صفحه : درگذشتگان قرن 3 (قمری) | منجمان قرن 3 (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.